تحلیل و ارزیابی عوامل آسیب‌پذیری شهر در ‌برابر زلزله - نمونه موردی : منطقه 4 تهران
چکیده
مقدمه: امروزه در نگرش‌های نوین برنامه‌ریزی مدیریت بحران‏، مدیریت ریسک بحران به عنوان نگرش برتر مورد توجه است. در این نگرش، رویکرد به زلزله از خطر، به آسیب‌پذیری و از واکنش، به پیش کنش و از یک پدیده یک بعدی، به یک مقوله همه جانبه تغییر یافته است. از این رو در بررسی و تصمیم‌گیری درخصوص مسائل همه‌جانبه‌ای همچون زلزله که پیامدهای آن تمام جوانب شهر را در برمی‌گیرد، لازم است مجموعه‌ای از عوامل با در نظر گرفتن اهمیت هر یک از آنها لحاظ شوند. با توجه به این موضوع در این پژوهش، رویکرد تحلیل چند عاملی مورد توجه قرار گرفته است.
روش‌ها: در این تحقیق به تحلیل ارتباط بین شاخص‌های برنامه‌ریزی شهری با عوامل مؤثر در آسیب پذیری در برابر زلزله برای منطقه 4 تهران پرداخته می‌شود. برای رسیدن به این منظور از مدل تحلیلی فرایند سلسله مراتبی به عنوان مدل اصلی استفاده شده است. همچنین قابلیت‌ها و تکنیک‌های تحلیلی نرم‌افزار GIS مانند همپوشانی لایه‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.
یافته‌ها: علاوه بر تأثیر عوامل کالبدی و محیطی، شاخص‌های مدیریت بحران نظیر وجود اماکن اسکان موقت و نزدیکی به ایستگاه‌های آتش‌نشانی هم در آسیب پذیری شهر در برابر زلزله مؤثر بوده است. درضمن تأثیر‌گذاری عوامل اجتماعی و اقتصادی از جمله تراکم خالص مسکونی، تراکم جمعیتی و دسترسی به زیرساخت‌های شهری را هم نمی‌توان انکار کرد.
نتیجه‌گیری: این پژوهش نشان داد که علاوه بر عوامل محیطی (زمین ساختی) یا کالبدی، عوامل دیگری هم مانند عوامل اجتماعی و اقتصادی در افزایش خسارات ناشی از زلزله تأثیر دارند.
کلمات کلیدی: آسیب‌پذیری شهری، زلزله، فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، مدیریت بحران، منطقه 4 تهران.