مقدمه: امروزه با توجه به تغییرات آب و هوایی، مخاطرات اقلیمی از مهمترین تهدیدها و چالشها برای بشر محسوب میشوند که در این بین، سیلاب، یکی از مرسومترین مخاطرات است. در کشور ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی، این مخاطره هرساله خسارات جانی و مالی زیادی بر اراضی زراعی، زیرساختها و سکونتگاههای کشور وارد میآورد. منطقۀ هراز به عنوان یکی از مناطق عمدۀ جمعیتی در شمال کشور در محدودۀ دو استان مازندران و تهران، با داشتن یکی از شریانهای مواصلاتی عمده، هر ساله با رخداد سیلاب مواجه است. ازاینرو، مطالعۀ حاضر با هدف مدلسازی بارش- رواناب برای مدیرت ریسک سیلاب در مسیر اصلی جادۀ هراز تدوین شده است.
روش: روش تحقیق در پژوهش حاضر اسنادی- آماری است و به تناسب هدف و محتوا، تحقیق بر مبنای استفاده از آمار اقلیمی، اطلاعات مکانی و تصاویر ماهوارهای منطقۀ هراز قرار دارد. از مدل عددی HEC-HMS برای مدلسازی سیلاب استفاده شده است. با این مدل میتوان آبنمود هر پیشامد بارش را تولید کرد. در این خصوص ویژگیهای توپوگرافی و هیدرو ژئومورفولوژیکی منطقۀ مورد مطالعه، به صورت کمّی در قالب رستری به عنوان نمایههای توپوگرافی تعریف و در ادامه، 29 زیرمنطقه مشخص گردید. با تکمیل اطلاعات مورد نیاز، دورۀ برگشت میانمدت و طولانیمدت، هیدروگراف سیل و نقشۀ سیلخیزی برای منطقه مشخص شد. از روش سنس، برای بررسی وضعیت تغییرات بارش در منطقه استفاده شد.
یافتهها: روند افزایشی در بارش منطقه و همچنین تغییر زمان بارشها به انتهای فصول بهخصوص فصول زمستان و تابستان، وجود بینظمی در سامانۀ آب و هوای منطقه در اثر تغییر اقلیم جهانی و گرمشدن کره زمین را نشان میدهد. بر مبنای نتایج مدل، در دورههای بازگشت میان مدت و طولانی مدت، مناطق تیران و اندوار مستعدترین مناطق سیلخیز در منطقۀ هراز محسوب میشوند. پهنههای سیلابی بزرگ در رودخانه هراز حدود 300 متر و بستر کوچک رودخانه20 تا 35 متر میباشد. پهنۀ سیلابی فعال رودخانه حدود 100 تا 150 متر است که بخشهایی از این پهنه میتوانند به صورت متناوب غرقاب شوند. مناطق بخش جنوبی منطقۀ هراز، به دلیل نبود پوشش گیاهی و برفگیر بودن منطقه، بیشتر از دیگر مناطق، مستعد روانابها و سیلابهای مهیب میباشد. وجود چنین شرایطی، این مناطق را نیازمند مطالعات آبخیزداری جامع و سامانههای مهار سیلاب و همچنین تأسیس و تجهیز ایستگاههای امدادی برای زمان بحران میکند.
نتیجهگیری: با تلفیق سامانه اطلاعات جغرافیایی و مدلهای هیدرولوژیک، میتوان اثر متقابل عوامل فیزیوگرافیک و اقلیمی را بر پتانسیل سیلخیزی حوزههای آبخیز بررسی کرد. با درنظر گرفتن همزمانی دبی اوج، مناطق مهم مسکونی و ارتباطی و نقش روندیابی سیل در آبراهه، اولویتبندی پتانسیل سیلخیزی مناطق پرخطر را به نحو مناسبتری انجام داد. با توجه به اینکه زیربنای مدیریت بحران بر پیشگیری است، بنابراین واکاوی مناطق سیلخیز میتواند در برنامهریزیهای پیشگیرانه قبل از وقوع سیل مؤثر باشد. نتایج پژوهش حاضر برای اعمال برنامههای مدیریت ریسک سیلاب در قبل از وقوع بحران نیز حائز اهمیت است
بازنشر اطلاعات | |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |